Sovyetlerin Dağılmasının 10 Sebebi

Bu yazımızda Sovyetler Birliği’nin yıkılışını hızlandıran temel noktaları yazacağız. Sovyetler Birliği’nin yıkılışını kronolojik olarak ele alacak olursak, 1991 yılının Aralık ayında olayların vuku bulduğunu belirtmemiz gerekiyor. Aralık 1991 yılında Belarus, Rusya ve Ukrayna başkanları, henüz Sovyet Cumhuriyetleriyken, tarihi bir toplantı yaptılar. 8 Aralık’ta Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) oluşturmak için bir anlaşma imzaladılar. Bu belge ile SSCB’nin artık olmadığını kabul ettiler. Aslında, Bialowieza anlaşmaları SSCB’yi yok etmedi, ancak hali hazırda mevcut durumu belgeledi.

21 Aralık’ta yapılan diğer bir toplantıya Kazakistan’ın başkenti Almatı ev sahipliği yaptı. Bu toplantıya 8 Cumhuriyet daha katıldı. Bunlar: Azerbaycan, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan. Burada imzalanan belge Almatı anlaşması olarak bilinir.

1991 darbesinden sonra siyasi konumu çok zayıflayan, SSCB Başkanı Mikhail Gorbaçov durumu kabul etmedi.Fakat darbenin etkisi ile siyasigüçünü oldukça kaybeden Gorbaçov 25 Aralık, SSCB Başkanı olarak görevinden istifa ettiğini açıkladı. O Rusya Federasyonu Başkanı Boris Yeltsin dizginleri teslim, Sovyet Silahlı Kuvvetlerinin yüksek Komutanı yetkilerini ekleyerek bir kararname imzaladı.

26 Aralık tarihinde ise SSCB’nin yerine Rusya Federasyonu kuruldu. Sovyetler Birliği’nin borçlarını ve varlıklarını üstlendi, aynı zamanda eski SSCB’nin dışında bulunan eski müttefik devletin tüm mülkünün sahibi olduğunu ilan etti. Kendisinden ayrılan ülkeleride böylelikle onaylamış oldu.

Sovyetlerin yıkılışını inceleyen bir çok araştırmacıların hem fikir olduğu temel noktalar var. Bu noktaları sizler için toparladık.

Sovyetler Neden Yıkıldı?

İdeolojik baskı SSCB’nin yıkılmasının ciddi nedenlerinden biri olarak önümüze çıkıyor. Kültürel ve Sanatsal ürünlere ideolojik baskı, bir merkezden çıkan ideolojik düşüncelerin ürünü olan aktivitelere ayrılan fonlar, destekler, insanların özgürce düşüncelerini dile getirmesini kısıtlamak SSCB’nin yıkılmasını hızlandıran etkilerden biridir.

Kolektivizm, SSCB döneminde zorlayıcı unsur olarak önümüze çıkıyor. Bireyseliğin yarıştığı ve kazanımların rekabet ortamı doğurduğu konjonktörde kolektivizmin özgür irade dışında ve sürekliliği SSCB’nin yıkılmasında önemli etkenlerdir. Aynı zamanda, muhaliflerin susturulması veya baskı yapılması yıkılış nedenleri arasınadır.

Ekonomik reformlarının başarısızlığı yıkılış sürecin etkilerinden bir diğeridir. Örneğin; 1965 yılında yapılan ekonomik reformun başarısız olması üzerine 1980 yılında özerk cumhuriyetlerin vergilerde kesintiye gitmesi veya ödeyememesi yıkılış sürecini hızlandırmıştır.

Genel kıtlık olarak ele alacağımız temel gereksinimlerin temin edilememesi. Örneğin; buzdolabı, televizyon, mobilya ve hatta tuvalet kağıdı, yiyecek ve içeçek gibi basit şeylerin tahmin edilemez bir şekilde satışa sunulduğu ve vatandaşların tüm davaları bıraktıkları, neredeyse kuyruklarda savaştıkları bir durum vardı. Bu ürünlerin bölge sakinlerine yetmiyor olması diğer bir huzursuzluk sebebiydi. Tüm bunların biriktiği birbakiye SSCB’nin yıkılışını hızlandırmıştır.

Parayı kullanamamak SSCB’de ciddi bir sorun olarak önümüze çıkıyor. Durumu daha iyi açıklamak açısından açılan fabrikaların, üretim merkezlerinin zaman geçtikçe yenilenememesi, ayrılan fonların azalması ile doğru orantılıdır. Bu minvalde, yenilenmeyen parçalar, reforme edilemeyen üretim merkezleri, sığ anlayış ve onun getirdiği dayanılmaz çıkarcı bakış kazalara meydan verdi. Örneğin; uçak kazaları, Çernobil kazası, Amiral Nakhimov’un çöküşü, gaz patlamaları, vb.

Afgan Savaşı veya bazı kesimlere göre Aganistan’a Rusya’nın müdehalesi. 10 sene süren savaş Sovyetlerin yıkılmasını hızlandırmıştır.

Merkeziyetçilik ve yönetim verimsizliği; çok kültürlü ve milletli olan Sovyetler Birliği’nde milliyetçilik eğilimlerin yoğunlaşması süreci oldukça hızlandırmıştır. Yukarıda da vurgulandığı gibi yöneticilerin ben merkeziyetçi düşünmesi ile birlikte çıkarcılık, yeteneksizlik dağılmaya hazırlayan süreçlerden biridir.

Soğuk Savaş, Sovyetlerin yıkılmasının en önemli nedenlerinden biridir. Teknolojik olarak ABD ile yarışması anlaşılabilir. Kaldı ki bu rekabet doğuracağı için fonları doğru yerlere aktarmayı tetikler. Soğuk savaş topyekün silah sanayisi alanında gelişmeleri tetiklemiş geriye kalan tüm alanlar nefessiz bırakmıştır. Soğuk savaş esnasında silahlanma, harcamanın bu yönde sürekli ve büyük ölçüde olması Sovyetlerin yıkılmasında etkin rol oynamıştır.

Dünya petrol fiyatlarındaki düşüş. Önceki açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, üretimin durgunluğu ve verimsizliği üzerine 1985-1986 yıllarında petrol fiyatlarındaki keskin düşüş Sovyetlerin gelirinde ciddi azalmaya neden olmuştur. Buradan hareketle; ekonomik reformların başarısızlığı, genel kıtlığın artışta olması, silahlanmanın öncelikli planda olması Sovyetlere en ağır darbeyi vurmuştur.

Yukarıda saydığımız nedenler Sovyetler Birliği’nin yıkılmasını oldukça hızlandıran etkenlerdir.